مخاطب کتاب «نهایة‌الحکمه» هم روحانیون هستند هم دانشگاهیان
زنده یاد مختار علیزاده معتقد بود که کتاب «نهایة الحکمه» علامه طباطبایی به خوبی امور عامه و فلسفه اسلامی را بیان کرده است و مخاطب آن تنها روحانیون نیستند بلکه اساتید دانشگاه و علاقه‌مندان عام فلسفه نیز برایشان کاربرد دارد.
به گزارش خبرنگار آیین و اندیشه خبرگزاری فارس، مختار علیزاده دیپلم خود را از دارالفنون گرفت و از دانشگاه تهران در رشته فلسفه فارغ‌التحصیل شد. وی برای ادامه تحصیل به ایتالیا و سپس به قاهره سفر کرد و تحصیلات خود را در مقطع دکتری در دانشگاه عین الشمس نیمه کاره رها کرد و به ایران بازگشت. علیزاده سال‌ها در دانشگاه‌های مختلف به تدریس حکمت هنر اسلامی پرداخت. او از شاگردان سیداحمد فردید محسوب می‌شود. علیزاده سحرگاه روز 13 شهریور امسال دار فانی را وداع گفت. وی در سمت‌های معاون پژوهشی اسبق کتابخانه ملی، فرهنگستان هنر و قائم مقام معاونت پژوهشی دانشگاه تهران فعالیت کرده بود.
آنچه در ادامه می‌آید، متن هفتمین جلسه درس‌گفتار زنده‌یاد مختار علیزاده در مؤسسه فرهنگی‌هنری روزگار نو است که به همت خبرگزاری فارس مکتوب شده و برای نخستین بار در فضای مجازی منتشر می‌شود.
رقی نمی‌کند شما حکمت هنر اسلامی مطالعه کنید یا هنر دیگری؛ حکمت، حکمت است، درباره اقتصاد باشد یا مسابقات کاندیداتوری ریاست جمهوری، کسی مثل ما بر این اصل پایدار نیست که حکمت را صدق و هدایت بداند ، عبدالرزاق هم به فکر امیرالمؤمنین (ع) غور کرده بود که چنین می‌اندیشید. درباره اقتصاد او بحث کوتاهی دارد همینطور یکی از لوازم توبه را با قناعت مرتبط کرده است. قناعت برای ما که مسلمان هستیم چگونه باید حاصل شود؟ توجه می‌کنیم که قناعت یک امر اقتصادی است و اگر بدان توجه کنیم به لوازمی که برای قناعت یا توبه بیان کرده می‌بینیم که توجه به این معنا نیست نمی‌توان در غرب شیوه فکر کردن پروتستان‌‌ها را درباره اقتصاد و قناعت بدانیم.
از محل همین قناعت‌ها و زکات‌ها در دین اسلام خیلی مدارس و بیمارستان‌ها و … ساخته می‌شود بنابراین درباره توبه که از اساس عفت است خیلی مبانی باید رعایت شود که اگر صورت گیرد بسیار عالی است آیا چنین فکری در اقتصاد صورت می‌گیرد؟ پاسخ خیر است. یادم می‌آید زمانی که این مباحث را مطالعه می‌کردم تلاش داشتم به عنوان یک طرح تحقیقاتی برای دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران بفرستم و سرپرستی طرح را هم خودم عهده دار شوم، با این حال موفق به این کار نشدم.
یکی از دوستان بنده که کتاب صاحب جواهر را می‌خواند معتقد بود که صاحب جواهر اشاراتی از این قبیل کارها در اقتصاد و سرمایه داری ممالک اسلامی به بازار اسلامی بیان کرده است.
کتاب «نهایة الحکمه» نیز کتابی است که به خوبی امور عامه و فلسفه اسلامی را بیان کرده و هرکسی که بخواهد فلسفه اسلامی یاد بگیرد، نمی‌تواند آن را نخواند چرا که آن لازمه فلسفه اسلامی است و حتماً نباید مخاطب روحانی باشد یک استاد دانشگاه هم برایش کاربرد دارد، چرا که به قول استاد بنده داوری اردکانی کتاب بسیار خوبی است و او معتقد بود که نوشته نهایة الحکمه مانند نوشته Ethic اسپینوزا است، آن کتاب هم دقیق مثل همین کتاب است اما با همه مسائل خوبی که امثال آن کتاب دارد من جمله همین نهایت الحکمه که موجز است نسبت به کتاب ملاصدرا، خلاصه‌ای کرده و بسیار عالی هم می‌تواند استفاده شود.
اگر ما به آیه «الله یَهدی مَن یشاء» استعانت ورزیم متوجه می‌شویم که الله است که هر کس را هدایت می‌کند وگرنه فرد دیگری نمی‌تواند، حال چطور ما باید محل عنایت و توجه حق تعالی قرار بگیریم تا هدایت نصیبمان شود؟ اگر آن هدایت نصیبم شود من چطور انسانی می‌شوم؟ در بخش حکمت ما می‌توانیم این بحث را دنبال کنیم.
امیرالمؤمنین (ع) می‌فرماید که حکمت مبتنی بر صدق و هدایت است سپس ایشان فرمود که صدق اینگونه است که از نظر عبدالرزاق که مباحث ایشان را تصحیح کرده مراتبی دارد. متنی که مرحوم فردید در تلویزیون صحبت کرده بود و بعدها بنیاد فردید چاپ کرد را مطرح می‌کنم که مرحوم فردید فراست را امری فقیهانه می‌داند و به فقه نه این فقهی که مربوط به احکام فعل مکلفه است البته آن هم هست اما در نهایت فهم را از آن مراد می‌کند.
در همین تعریفی که برای ما از هرمنوتیک می‌کند درایت را هم بیان می‌کند، در درایت فراست هم وجود دارد در لغت نامه‌ها اگر نگاه کنیم، درایت همین مفید معنای فراست است. پس اهل بیت (ع) ما هم به همین سیاق توجه دارند و ما که شیعیان آنها هستیم می‌توانیم از فرمایش پیغمبر دوری گزینیم؟ باید به فهم حدیث «اِتَّقُوا فَراسَةَ الْـمُؤْمِنِ فَاِنَّهُ یَنْظُرُ بِنُورِاللهِ» برسیم پس این حدیث می‌تواند مبادی برای ما در حکمت باشد و این مبادی را وقتی که توجه کردیم آن وقت می‌توانیم جولان فکری کنیم و دیگر افکار دیگران ما را تحت تأثیر قرار نمی‌دهد چرا که ما قائل به مبادی حکمت هستیم و یکی از آنها هم براساس همین حدیث است.